کی از تبلیغات جدید برخی از مراکز چاقی و لاغری، پیروی از «رژیم سم‌زدایی» برای دفع سموم بدن است. شاید این سوال برای خیلی‌ها پیش بیاید که این رژیم چیست؟ دقیقا چه کاری در بدن می‌کند؟ این سموم از کجا می‌آیند و چطور دفع می‌شوند و آیا اصلا رژیمی به نام رژیم سم‌زدایی در سایر نقاط جهان و به صورت علمی وجود دارد یا نه؟ برای پاسخ به این سوالات، با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیا رژیم سم‌زدایی، اعتبار علمی دارد؟
نه، متاسفانه برخی افراد و مراکز رژیم‌درمانی از شرایط خود و ناآگاهی مردم سوءاستفاده می‌کنند و سعی دارند با درج عناوین جدیدی مانند رژیم سم‌زدایی، اقدام به کسب مخاطب و درآمد بیشتری کنند. بهتر است بدانید که اصلا در هیچ منبع علمی‌ای نامی از رژیم سم‌زدایی و کاربرد آن به صورتی که تبلیغ می‌شود، برده نشده و این رژیم در هیچ دانشگاه یا مرکز معتبر علمی و دانشگاهی جهان و ایران تدریس نمی‌شود. خبر بدتر اینکه برخی مراکز اقدام به فروش محصولات گرانقیمتی برای سم‌زدایی از بدن می‌کنند که سلامت این محصولات و تاثیر مثبت یا منفی آنها بر بدن هم کاملا ناشناخته است. علاوه بر این، تبلیغ سم‌زدایی از نقاط خاص بدن مانند کف پا هم وجهه علمی و دانشگاهی ندارد و تمام این تبلیغات، صرفا برای کسب درآمد بیشتر است.
یعنی امکان تجمع سم در بدن هم وجود ندارد؟
چرا، در بسیاری از موارد، امکان تجمع سموم و آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی در بدن وجود دارد.
منبع تولید این سموم در بدن چیست؟
هم منابع خوراکی و هم منابع غیرخوراکی. گاهی کار کردن در برخی کارخانه‌ها و استنشاق گازها و بخارهای شیمیایی باعث تجمع سم در بدن می‌شود و گاهی هم مصرف برخی مواد غذایی. به‌طور کلی، امکان تجمع سموم در بدن افرادی که عادت به مصرف مداوم غذاهای بیش از اندازه چرب، دودی، نمک‌سود، سرخ‌کردنی، کنسروها، محصولات دارای مواد نگهدارنده، گوشت‌های فرآوری‌شده و قسمت‌های سوخته و کربنی غذا (مانند بخش‌های سوخته ته‌دیگ، گوشت‌های سرخ یا کبابی قهوه‌ای تیره) دارند، بیشتر از سایر افراد است. از طرف دیگر، مصرف میوه‌ها و سبزی‌هایی که امکان باقی ماندن آلاینده‌های شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی یا آلودگی‌های میکروبی در آنها وجود دارد هم احتمال تجمع سم در بدن را افزایش می‌دهد.
توصیه شما برای پیشگیری از تجمع سموم در بدن چیست؟
استفاده از مواد غذایی تازه، سالم، فرایندنشده و دست اول می‌تواند بهترین راه پیشگیری از تجمع سموم در بدن باشد. به عبارت ساده‌تر، دوری هر چه بیشتر از فست‌فودها و غذاهای فرآوری و سرخ‌شده، مهم‌ترین برنامه برای جلوگیری از ورود سم به بدن محسوب می‌شود. یعنی هر چه شیوه غذایی و زندگی ما سالم‌تر باشد، امکان تجمع سم در بدنمان هم پایین‌تر می‌آید. البته منظور ما از این حرف، این نیست که برخی خوراکی‌ها را از برنامه غذایی‌تان حذف کنید. ما می‌توانیم حتی غذاهای چرب، سرخ‌کرده و فرآوری‌شده را هم به صورت محدود و ماهی یکی-دو مرتبه مصرف کنیم و مصرف آنها تنها در صورتی که مداوم و بی‌رویه باشد، می‌تواند باعث تجمع سموم در بدن شود و سلامتمان را به خطر بیندازد.
آیا امکان دفع سموم بدن هم با مصرف غذاهای تازه و سالم مانند میوه‌ها و سبزی‌ها وجود دارد؟
میوه‌ها و سبزی‌های تازه حاوی آنتی‌اکسیدان‌های فراوانی هستند اما نمی‌توانند سموم تجمع‌یافته یا تاثیر منفی آنها را بر ارگان‌های حیاتی بدن از بین ببرند. هرچند آنتی‌اکسیدان موجود در میوه‌ها یا سبزی‌های تازه می‌تواند تا حدی تاثیر سموم را کم کند اما به هیچ عنوان آنها را به‌طور کامل از بدن دفع نخواهد کرد یا اثر منفی‌شان را کاملا از بین نخواهد برد.
این سموم در کدام قسمت‌های بدن بیشتر تجمع می‌یابند؟
معمولا ما شاهد تجمع و تخریب بافت سلولی در کبد و کلیه‌ها در اثر تجمع سموم در بدن هستیم. از آنجایی که این 2 ارگان، نقش اساسی در سم‌زدایی از بدن دارند، احتمال تجمع سموم بیش از اندازه‌ای که وارد بدن می‌شوند، در آنها وجود خواهد داشت. زمانی که بافت کبد و کلیه‌ها در اثر تجمع سموم در بدن دچار تخریب سلولی می‌شود، دیگر نمی‌توان با کمک هیچ رژیم غذایی خاصی، این تخریب را برطرف کرد و دوباره بافت کبد و کلیه‌ها را به حالت اولیه خود برگرداند. مصرف خوراکی‌های حاوی آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها و سبزی‌ها هم تنها تا حدی جلوی این تخریب را می‌گیرد و به هیچ عنوان نمی‌تواند احتمال این تخریب را به‌طور کامل از بین ببرد.
به گفته برخی افراد، مصرف مکمل‌های غذایی هم می‌تواند باعث تجمع سموم در بدن شود. نظر شما در این باره چیست؟
کاملا درست است. به همین دلیل هم ما توصیه اکید بر پرهیز از مصرف خودسرانه مکمل‌های غذایی داریم. به‌طور کلی، بهتر است بدانیم تغذیه، علم تعادل و تناسب است. مثال ساده در این مورد هم مصرف آب است. ما میان خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های مختلف، ساده‌تر از آب نداریم و اگر همین آب را بیش از اندازه مصرف کنیم، باعث ایست قلبی و مرگ خودمان می‌شویم. مکمل‌های غذایی، نوع متراکم‌شده‌ای از ریزمغذی‌ها هستند که اگر بیش از اندازه به بدن برسند، باعث ایجاد مسمومیت می‌شوند.
مثلا از آنجایی که کمبود آهن و ویتامین D در کشور ما شایع است، خیلی از افراد اقدام به مصرف خودسرانه مکمل آهن یا ویتامین D می‌کنند. افزایش دوز دریافتی این ریزمغذی‌ها می‌تواند مانند سم عمل کند و حتی فرد را از پا دربیاورد. از این رو، افراد مبتلا به کم‌خونی یا کمبود ویتامین D باید به متخصص تغذیه مراجعه کنند و ایشان هم براساس شرایط فردی مراجعان خود، دوز مصرفی مناسبی برای آنها در نظر می‌گیرد.